چرا افکار منفی سنگین تر از افکار مثبت است؟ - گفتگوی افروز

به گزارش گفتگوی افروز، روان هم مانند جسم نتیجه میلیون ها سال تکامل به وسیله انتخاب طبیعی است و فرض روان شناسی تکاملی بر این است که سازوکارهای روانی مبنای وراثتی دارند و در گذشته احتمال بقای فراوری مثل نیاکان ما را افزایش داده اند.

به گزارش شرق، شواهد قدرتمندی وجود دارد که نشان می دهد انسان ها در 99 درصد تاریخ تکاملی شان، به شکل شکارچی در جنگل ها و دشت های باز زندگی می کردند؛ یعنی به مدت چندین میلیون سال (4.4 میلیون سال قبل) تا پیش از ظهور عصر کشاورزی در حدود 10 هزار سال پیش، با توجه به تجربه چندین میلیون ساله انسان در عصر شکار بیشترین تأثیرات در رفتار انسان ها ریشه در این دوران دارد و بسیاری از ویژگی های جسمانی، رفتاری و روانی در این دوران شکل گرفته است.

برای روشن شدن این موضوع، این نکته را در نظر بگیرید: با وجود اینکه سالانه در دنیا هزاران نفر بر اثر تصادفات رانندگی جان خود را از دست می دهند، اما ترس انسان از مارها و عنکبوت ها بیشتر از اتومبیل هاست.

پژوهشگران برای آزمودن این فرضیه، واکنش انسان به مار و عنکبوت را با واکنش به محرک های امروزی به مراتب خطرناک تری همانند هفت تیر و سیم برق برهنه مقایسه نموده اند.

نتایج این پژوهش نشان می دهد واکنش ترس و بیزاری نسبت به محرک های خطرناک امروزی (هفت تیر، سیم برق برهنه) بسیار کمتر از واکنش ترس و بیزاری نسبت به مار و عنکبوت است.

اما اینکه چرا انسان ترس ها و افکار منفی بیشتری نسبت به افکار مثبت دارد، به حافظه ژنتیکی ما که طی میلیون ها سال برای زندگی در جنگل ها و دشت های آفریقا سازگاری پیدا نموده است، برمی گردد؛ یعنی روان مانند جسم برای محیط و شرایطی که میلیون ها سال پیش در آن زندگی نموده ایم، تکامل یافته است.

به دلیل اینکه تغییرات تکاملی خیلی کند اتفاق می افتند، زمان زیادی باید بگذرد تا ترس های قدیمی طی فرایند انتخاب طبیعی با ترس های تازه جایگزین شوند.

به همین خاطر، ریشه اصلی ترس ها و افکار منفی مربوط به زندگی فعلی نیست و به اتفاقات و شرایط زندگی گذشته بشر برمی گردد.

برای مثال، رفتار ضد مار، در مناطقی که مار ندارند، دست کم به مدت چند صد هزار سال در سنجاب های زمینی آفریقای شمالی به جای مانده است؛ فقط سنجاب های زمینی که به مدت 300 هزار سال در محیط های بدون مار زندگی نموده اند، واکنش به مار نشان نمی دهند.

فاصله بین نسل های سنجاب زمینی یک سال است، 300 هزار سال در مقیاس نسل های سنجاب زمینی معادل پنج میلیون سال در مقیاس نسل های انسانی است.

به زبان ساده تر، وقتی یک ترس واقعی به دلیل تغییر شرایط محیطی در زندگی انسان دیگر وجود نداشته باشد، حداقل پنج میلیون سال (300 هزار نسل) زمان می برد تا این ترسی که در حافظه ژنتیکی اش واقع شده است، از بین برود.

یک مثال دیگر اینکه در ماداگاسکار هیچ کدام از مارهای خشکی زی نمی توانند نیشی بزنند که جان انسان را به خطر اندازد. در دو هزار سال گذشته انسان در ماداگاسکار زندگی نموده است، مار ها به هیچ یک از ساکنان این جزیره آسیب جدی وارد ننموده اند.

با این حال، بیشتر اهالی ماداگاسکار همان ترس تقریبا دنیای و همگانی از مار ها را به نمایش می گذارند. به همین خاطر چیزهایی که معمولا در ما ترس و هراس ایجاد می نمایند (مارها، حیوانات وحشی و...) در جوامع شهری امروزی خطر چندانی برای ما ندارند؛ درحالی که ترس و افکار منفی ما نسبت به اینها همچنان به جای مانده است. از سوی دیگر نسبت به چیز های خطرناکی (اسلحه، اتومبیل، پریز برق) که به تازگی تبدیل به تهدید های محیطی ما شده اند، فقط ترسی ضعیف در ما ایجاد شده است.

اما اینکه انسان ها ترس ها و افکار منفی بیشتری نسبت به افکار مثبت دارند، به این دلیل است که وقتی خطری حس می کنیم، ممکن است مرتکب دو اشتباه شویم:

1. نتوانیم واکنش نشان دهیم؛ در حالی که خطر واقعی است.

2. واکنش نشان دهیم؛ در حالی که خطر واقعی نیست.

اما هزینه های ارتکاب این دو نوع خطا، تفاوت چشمگیری با هم دارند.

هزینه واکنش نشان ندادن به موقعیتی خطرناک، مثل ماری در میان علف ها، خیلی بیشتر از واکنش نشان دادن به موقعیتی است که بعدها معین می گردد بی خطر بوده، همانند زوزه باد در میان علف ها .

خطای نخست ممکن است مرگبار باشد، اما هزینه دومی معمولا چیزی نیست جز کمی اتلاف وقت و انرژی.

به همین خاطر ما دارای چیزی هستیم که اصطلاحا سوگیری منفی نامیده می گردد که دلیل اصلی ترس و بدبینی در انسان است؛ یعنی ترس و بیزاری ما از زیان خیلی بیشتر از اشتیاق و علاقه مان به سود است و طبیعتا افرادی با چنین ویژگی هایی بقا پیدا نموده و توانسته اند ژن شان را به نسل بعد منتقل نمایند و تقلای آنها برای بقا نقشی منفی بر مغزها باقی گذاشته است.

این ویژگی ها و بسیاری دیگر از ویژگی های فیزیولوژیکی و رفتاری انسان، بقایایی از گذشته های تکاملی دور هستند؛ پژواک هایی از زندگی نیاکان ما آنگاه که در پی غذا می گشتند و کوشش می کردند خودشان غذای جانوران دیگر نشوند.

ما به تهدید ها و رویداد های منفی سریع تر واکنش نشان می دهیم تا به فرصت های مثبت و موقعیت های لذت بخش. اینکه از خطرات خیالی به سرعت بگریزیم و گاه اشتباه کنیم، خیلی بهتر از آن است که در واکنش تأخیر کنیم.

فقط کافی است یک بار در اشتباه باشیم؛ مانند راننده ای که 30 سال با احتیاط و رعایت تمامی قوانین رانندگی نموده، اما فقط کافی است 10 ثانیه اشتباه کند و پشت فرمان خوابش ببرد، تمام آن 30 سال احتیاط و قانون مداری به کمکش نخواهد آمد.

ما هیجانات منفی (ترس، غم، خشم و نفرت) بیشتری نسبت به هیجانات مثبت (شادی، خنده و ...) داریم و در زبان انگلیسی برای موقعیت های دردناک واژه های بیشتری نسبت به موقعیت های خوشایند داریم و خیلی از شادی ها و حال خوب، کوتاه و موقتی است. شاید به این دلیل است که تکامل ما را طراحی ننموده است که شاد باشیم، بلکه طراحی نموده است تا پیروز باشیم! (زنده بمانیم).

داستان سنجابی با لذت بی خاتمه

لحظه ای فکر کنید چه اتفاقی می ا فتاد اگر بر اثر یک جهش ژنتیکی نادر، سنجابی به وجود می آمد که فقط با خوردن یک فندق دستخوش لذت بی خاتمه گردد؟

شاید از نظر فنی بتوان با دستکاری در مغز سنجاب این کار را ممکن کرد.

کسی چه می داند، شاید یک میلیون سال پیش چنین چیزی به واقع برای یک سنجاب خوشبخت رخ داده باشد!

اما در این صورت چنین سنجابی از یک زندگی بسیار شاد و بسیار کوتاه لذت برده و آن جهش زیستی نادر نیز همان جا به خاتمه رسیده است؛ زیرا آن سنجاب خوشبخت دیگر زحمت گشتن در پی فندق های بیشتر را به خود نمی دهد، چه رسد به جست وجو برای یافتن جفت! و طبعا سنجاب های رقیب که پنج دقیقه بعد از خوردن اولین فندق، دوباره احساس گرسنگی می نمایند، امکان خیلی بیشتری برای بقا و انتقال ژن هایشان به نسل های بعدی می یافتند. به همین سادگی!

درست به همین خاطر، فندق هایی که ما انسان ها در پیش می گردیم، مثل موقعیت شغلی بهتر، خانه بزرگ تر و همسر مجذوب کننده، ما را برای مدت طولانی شاد نگه نخواهد داشت.

برای طبیعت، شادکامی و خوشبختی ما از اهمیت چندانی برخوردار نیست.

فرگشت و انتخاب طبیعی ما را در برابر شادکامی دائمی مقاوم نموده است تا زنده بمانیم و تکثیر شویم.